Enkola eziyamba ku bantu abalina ADHD

Obusobozi bw’okutegereza n’okuyita mu nteekateeka ya ADHD bulina ebigendererwa eby’enjawulo ebyolina okuyamba omuntu okumanya embeera ye n’okufuna enkola ezikwata ku bigendererwa ebyo. Mu ngeri eya buli lunaku, abantu abalina ADHD bassa obusobozi obumu mu kuzimba enkonge yaabwe ey’obulamu, era enkola ez’enjawulo zisobola okukola ku mukutu gwa buli omu mu maka, ku ssomero ndetse n’eby’obulamu.

Ekigambo kino ky’ekitegeeza kyokka era tekirina kuba nkola y’obujjanjabi. Muwandiike ku musawo ow’eby’obujjanjabi oba ku muganga okuva ku mboozi akubadde asobola okukuyamba ku by’emyoyo.

Attention, hyperactivity ne inattention

Abantu abalina ADHD basobola okuba n’obuzibu mu kumanya ebbaluwa, mu kukolerako emirimu oba mu kutuuka ku bizibu eby’obuvunaanyizibwa. Attention (okutegereza) gaali mu nsi y’obusobozi okutunulira ekintu okwawukanako. Hyperactivity (okuweesa nnyo) kyokka kitegeeza engeri y’omuntu ey’okukola oba okuwandiisa embeera ezawandiikibwa; inattention (obutategereza) kituufu bwa kutalina ekigendererwa mu nteekateeka y’ebintu eby’emu. Ebimu ku biraga eby’obulamu bingi bikwata ku ngeri y’obulamu ey’omwana oba ey’omusajja/gadde ey’omu butuufu.

Assessment ne diagnosis

Assessment mu by’obulamu ku ADHD gikyusibwa mu kukola ennyonyi ya wansi: okumanya eby’obufuzi mu maka, eby’ensoma mu ssomero, n’eby’obujulizi bw’omuntu ku musawo. Diagnosis ejja okugoberera okwanguyirwa okuva ku bakugu abalala abalala ng’omusawo w’eby’obulamu by’amagezi, omusawo w’omutwe oba okusinga abakozi b’eby’enfuna. Emikutu egikozesebwa genda kuba checklists, okwogera n’omuntu ey’omu maka, ku ssomero, n’okukola emikolo gy’okukubaganya okunoonyereza ku ky’alinawo.

Therapy ne medication

Therapy ejja kuba ekintu ekikulu mu nguudo y’okuyamba. Behavioral therapies, counseling, n’okusomesa enkola z’okuganyulwa kw’enkola z’obusobozi bya muntu zisobola okuggyayo ku bizibu eby’obuwaze n’ebiragiro. Medication (emikisa gya dawa) nga stimulants oba non-stimulants gyanonyereza wansi w’omusawo; omuntu yenna asobola okugobererwa oluvannyuma lw’okukubiriza kusunsula ebizibu. Obulungi bwa therapy buva mu kuwandiika olukalala oluwandiikiddwa ku muntu, okusomesa family n’okuyigiriza engeri ez’ebiragiro ezisinga okuba zikwata ku buli lunaku.

Behavior strategies mu parenting ne school

Mu maka ne ssomero, enkola z’obulamu zingaweebwa kwongera ekirungi mu mbeera. Ebyo bisobola okujula: okukola ebikozesebwa ebisinga okufaanana (routines), okunyweza ebiragiro eby’obulungi, okufuna ebiragiro eby’omugaso n’okutendereza emirimu emitono. Ku ssomero, okwongera obwenkanya obuliwo (accommodations) nga okunyweza akabanga, okukozesa timers, oba okufuna okw’okuyambako mu masomo kireetera obulungi. Abakyala n’abasajja abakola mu ssomero basobola okukola ku nkola z’okukebera n’okuwandiikira ebiragiro eby’ekikugu.

Education, adults ne children

Okuyamba mu by’eby’enfuna ku bana ne ku bakadde kulimu okwongera mu nteekateeka ya IEP mu ssomero, okulongoosa emikutu gy’okutegekera ebigere, n’okukola amagezi ag’olubereberye mu mawanga g’eby’amasomo. Ku bakadde, okusaba accommodations mu mulimu, okunonyereza ku ngeri z’okukola mu buvunaanyizibwa n’okukendeeza ku busaanyi bw’emirimu biweza obuyambi. Obukuumi bw’ekika buliwo mu kwongera obusobozi bwomuntu n’okumuweereza obulungi mu nsi y’omulimu n’eby’obulamu.

Neurodevelopment n’ebiragiro

ADHD kireetera mu ngeri y’enfuna y’obulamu (neurodevelopment) era okwogera ku nzirukizo z’omutwe, obuyinza bw’ekizikiza n’ebirala eby’omubiri byetaaga okwongerwako okuyigiriza. Okukwatagana n’ebizibu ebirala gamba autism, anxiety oba depression kisobola okukola okukyusa mu nteekateeka y’okuyamba. Enkola ezigenda mu maaso zisobola okugezaamu obulamu obw’obulamu nga ekirungi, okuyamba mu mirimu gya buli lunaku, okufuna obukuumi mu ssomero n’okuyigiriza embeera ez’omuntu.

Omugaso gw’ensonga eno gulimu okusobola okukolera ku ngeri ez’enjawulo eziwerako mu maka, mu ssomero n’omu mulimu. Enkola ezisobola okukolera ku bantu abalina ADHD ziyinza okuba za therapy, emikisa gya dawa, n’okuyamba okwogera okukkirizibwa mu ngeri z’obulamu. Obulungi bw’omu kusaba eby’obulamu buyinza okuba butuufu bw’obusobozi bw’omuntu nga bwe kiyitirivu.

Obulamu bwonna busobola okunangibwa ng’omuntu atunuulira abakozi ab’obujjanjabi ababikozesa okumanya enkola ez’obulamu ezikwatagana n’enkola ye.